بیماری مادرزادی قلب | علائم , علل و درمان -مرکز قلب کودک امید

داشتن اطلاعات کافی در مورد بیماری مادرزادی قلب به والدین کمک میکند تا با آگاهی بیشتر گام برداشته و برای پیشگیری از آنها اقدامات لازم را انجام بدهند. بیماری قلبی مادرزادی یکی از مسائلی هستند که والدین در هنگام تولد نوزاد با آنها مواجه میشوند. از جمله بیماری های رایج وجود سوراخ در قلب است که بیماری های VSD , ASD را می تواند به همراه داشته باشد که در ادامه شما با این نوع بیماری ها به صورت کامل آشنا خواهید شد. انواع بیماری های مادرزادی قلب , علل و راههای درمان مشکلات مادرزادی قلب عناوینی هستند که در این مطلب به آنها پرداخته ایم.

فهرست مطالب (دسترسی سریع به عناوین)

بیماری مادرزادی قلبی

بیماری مادرزادی قلب , نوعی نقص در ساختار قلب نوزاد است که در زمان تولد وجود دارد. این مورد یکی از شایع ترین انواع نقص مادرزادی است. بسیاری از نقص های مادرزادی قلب در دوران جنینی قابل تشخیص و مدوا هستند.

نقص مادرزادی قلبی میتوانند به دلیل وجود مشکل در دیواره های قلب , دریچه های قلب , رگ ها و شریان های مجاور قلب باشند. این مشکلات می توانند باعث بروز مشکل در سیستم خون رسانی شوند و هر یک از بیماری های قلب علائم و روش های درمانی متفاوتی دارند که ادامه به هریک از آنها خواهیم پرداخت.

بیماری های مادرزادی قلبی شایعترین مشکلات جنینی هستند که متاسقانه عموماً در بررسی های سونوگرافی دوران حاملگی تشخیص داده نمی شوند. این بیماری ها تبعات درمانی˛ اقتصادی˛ اجتماعی˛ روانی زیادی در پی خواهند داشت. لیست بیماری های شایع قلب مادرزادی شامل موارد زیر می شود که در ادامه به آنها میپردازیم :

سوراخ دهلیزی – ASD
Dextrocardia
فیستول های شریانی کرونرهای قلب
فقدان دریچه شریان ریوی
تنگی دریچه شریان ریوی
تنگی آئورت – VAS
باز ماندن کانال شریانی – PDA
نقص آندوکاردیال – AVSD
سوراخ بین بطنی – VSD
فیستولهای وریدی در مغز و بدن
TAPVC
سندرم کوچک ماندگی بطن چپ
فیستول های شریانی وریدی ریوی
Ebstein’s Anomaly
VSD+PS
Truncus Arteriosu
پرولاپس میترال
دریچه آئورت دولتی – BAV
جابجایی شریانهای بزرگ TGA
تنگی شاخه های شریان ریوی
کوارکتاسیون آئورت
فقدان شریان ریوی همراه با سوراخ بین بطن
بازماندن مجرای بین دهلیزی-(PFO)

آمار در مورد بیماری مادرزادی قلب

شیوع بیماری های مادرزادی قلبی بر اساس اینکه چه نوع ضایعاتی در بررسی آماری مد نظر قرار گیرند متفاوت است. بطوریکه برای ضایعات بسیار شدید در حدود 3 در 1000˛ برای موارد شدید تا متوسط 6-9 در 1000 و برای ضایعات خفیف تر (مثل تنگی های دریچه ای خفیف و نقایص دیواره ای کوچک) 10-20 در 1000 گزارش شده اند. در حالیکه عوامل خطر متعددی برای بروز بیماری های مادرزادی قلب شناخته شده اند, بیش از 90% موارد علت مشخصی ندارند.

باید توجه داشت که این آمار بر اساس بررسی های انجام شده در کشور های توسعه یافته بوده که در آنها اولا میزان تولدها کمتر و ثانیا وضعیت تغذیه ای و مراقبتهای قبل از بارداری مناسب تر و تماس با عوامل محیطی زیان بار کمتر میباشد و متاسفانه امکان شیوع این بیماری ها در کشور های در حال توسعه از جمله ایران بیشتر است.

بیماری مادرزادی قلبی علت اصلی مرگ شیر خواران

همچنین باید درنظر داشت بسیاری از مرگ های جنینی و سقط های خودبخودی به علت ضایعات قلبی مادرزادی بوده که اکثرا تشخیص داده نشده و لذا جزو آمار فوق محاسبه نشده اند. از طرفی بالاتر رفتن سن بارداری موجب افزایش شانس بروزبیماری های ژنتیکی (مانند سندروم داون) شده که احتمال بروز بیماری های مادرزادی قلبی در آنها بیشتر است.

از طرف دیگر بیماری های مادرزادی قلبی علت اصلی مرگ شیر خواران در اثر بیماری های مادرزادی بوده بطوریکه بیماری های مادرزادی قلبی علت یک سوم مرگ های شیرخواری ناشی از بیماریهای مادرزادی و علت یک دهم کل مرگ های دوره شیرخواری میباشند.

نقص مادرزادی قلب

قلب به عنوان یکی از اصلی ترین اعضای بدن در دوران جنینی بین هفته دوم تا دهم باردازی شکل میگیرد. اکثر بیماری های قلب به دلیل نقص تکاملی در ساختار قلب هستند. علائم بیماری های قلب می توانند در زمان تولد و یا سالها بعد بروز کنند. مشکلات قلب اصلی ترین دلیل مرگ و میر سراسر جهان و ازجمله کشور ما ایران است. در صورت تشخصی به موقع , پیشگیری و درمان مشکلات قلبی می توان زندگی افراد زیادی را نجات داد.

بیماری های مادرزادی قلبی، مربوط به نقص ساختار قلب و عملکرد ناقص قلب هستند. این نواقص در زمان رشد جنین و اکثراً در 10 هفته ابتدای دوران بارداری ایجاد میشوند. میزان ناهنجاری و نقص برای هر بیمار می تواند متفاوت باشد. معاینه فیزیکی و انجام یک سری آزمایشات به پزشکان کمک میکنند تا بیماری های قلبی را تشخصی دهند. خوشبختانه به دلیل پیشرفت های زیاد در حوزه علم پزشکی و تکنولوژی پزشکان اکثر بیماری های جدی قلب را قبل از تولد و یا با فاصله کمی پس از زایمان می توانند تشخیص دهند.

علائم بیماری مادرزادی قلبی

نقص مادرزادی قلب ابتدا در زمان سونوگرافی دوران حاملگلی خود را نشان میدهد. در صورتیکه پزشک نکته غیر عادی احساس کند نیاز به پیگیری خواهند بود. تشخیص بیماری های مادرزادی در دوران بارداری بسیار وابسته به عوامل محیطی و ارثی دارد که در ادامه در مورد علل این مشکلات صحبت خواهیم کرد. اما از علائم بیماری های قلب پس از زایمان و در دوران نوزادی می توان به موارد زیر اشاره کرد :

آبی (بنفش) رنگ شدن لب، پوست و انگشتان دست و پا (Cyanosis)
سختی در تنفس , تنگی نفس
تنفس سریع و پی در پی
مشکل در تغذیه
وزن کم در هنگام تولد
درد قفسه سینه
تاخیر در رشد
خستگی مزمن

برای تشخیص صیحیح و مطمئن بیماری های مادرزادی قلب بهتر است تا به یک پزشک فوق تخصص قلب اطفال مراجعه کنید. چرا که سونوگرافی روش دقیقی برای تشخیص مشکلات و نواقص قلب نیست. پزشک متخصص با انجام اکورکاردیوگرافی قلب جنین می توان به طور دقیق قلب جنین را بررسی کند و در صورتیکه مشکلی وجود داشته باشد برای درمان آن اقدامات لازم را انجام دهد. در صورتیکه مشکل قلب نوزاد تشخیص داده نشود و بیماری پیشرفت کند علائم زیر نمایان میشوند و نیاز به رسیدگی و درمان سریع وجود دارد:

ریتم غیر طبیعی قلب
سرگیجه
مشکلات تنفسی
غش کردن
تورم
خستگی

باید به این نکته توجه داشته باشید که بسیاری از بیماری های مادرزادی قلبی بدون علائم هستند یا علائم کمی را ایجاد می کنند. اغلب علائم بیماری های مادرزادی قلبی تا زمان بزرگ سالی تشخیص داده نمی شوند.

علل بیماری قلبی مادرزادی

بیماری های مادرزادی قلب علت های متفاوتی دارند اما دلیل قطعی برای به وجود آمدن مشکلات قلبی در دوران جنینی وجود ندارد.از جمله عواملی که ریسک نقص مادرزادی قلب را بالا می برد می توان به این موارد اشاره کرد :

کوچک بودن جنین به نسبت سن حاملگی
ناهنجاری های کروموزوی
دیابت مادری
عفونت های حاملگی
فشارخون بالا
اختلالات تیروئید مادر
صرع و مصرف داروهای ضد تشنج
تابش اشعه x به مادر در 10 هفته اول بارداری
سیگار و مصرف الکل
سابقه ی سقط های مکرر
نازایی مادر بیش از بارداری
وجود بیماری های مادر زادی قلب در خانواده

چه عوامل خطری شانس بروز بیماری قلبی مادرزادی را افزایش میدهند؟

عوامل خطرساز که موجب افزایش بروز بیماری های مادرزادی قلب میشوند, در سه گروه کلی قرار میگیرند که به بعضی از آنها اشاره میشود:

عوامل فامیلی(خانوادگی) در بروز بیماری مادرزادی قلب

1- سابقه بیماری مادرزادی قلبی درخانواده (پدر و مادر و یا فرزند / فرزندان دیگر)

(بطوریکه اگر پدر یا مادر و یا یک فرزند سابقه ابتلا داشته باشند، ریسک نسبی 2-4 برابر شده و اگر بیش از یک فرزند قبلی دچار باشند ریسک نسبی به 10 برابر میرسد.)

2- سندروم ها و سایر بیماری های ارثی مانند: سندروم داون، مارفان، …

عوامل تاثیرگذار از سمت مادر در بروز نقص مادرزادی قلب

1- روش های بارداری مصنوعی از جمله In vitro fertilization(IVF)

2- استفاده بعضی داروها توسط مادر، مانند : داروهای ضد تشنج(فنی تویین, فنوباربیتال…), لیتیوم ,وارفارین , آسپیرین و بروفن…

3- ابتلا مادر به بیماریهای متابولیک : دیابت قندی ، فنیل کتونوری و …

4- ابتلا مادر به بیماریهای ایمنی : لوپوس ، اریتماتو ، شوگرن و …

5- عفونت های داخل رحمی : روبلا ، سایتومگالو ویروس ، کوکساکی ، پاروویروس و …

6- قرار گرفتن مادر در معرض اشعه یونیزه

7- سن بالای مادر

8- وجود پارامترهای آزمایشگاهی غیر طبیعی در مادر: hCG , AFP, …

عوامل جنینی در بروز بیماری قلبی مادرزادی

1- نتیجه سونوگرافی غیرطبیعی در دوران بارداری که توسط سونوگرافیست انجام شده شامل هر یک از این موارد:

شک به بیماری قلبی یا وضعیت غیر طبیعی قلب
اختلالات خارج قلبی ازجمله بیماریهای کلیوی و مغزی
فتق دیافراگمی ، هیدرونفروز ، شریان منفرد نافی ، …
هیدروپس
وقفه رشد جنینی
افزایش یا کاهش مایع کیسه جنینی
اختلالات ضربان قلب جنین (افزایش/کاهش ضربان قلب ، بلاک کامل قلبی)

2- حاملگی دو قلویی / چند قلویی

3- هرگونه سونوگرافی مشکوک نیاز به بررسی توسط پزشک دارد.

تشخیص بیماری مادرزادی قلب

امروزه با توجه به پیشرفت تکنولوژی پزشک میتواند قبل از تولد نوزاد و در ماه های ابتدایی بارداری مشکلات و نقص قلب جنین را تشخیص دهد. اصلی ترین و دقیق ترین راه تشخیص بیماری های قلب جنین در دوران بارداری انجام آزمایش اکو قلب جنین است که بهتر است این آزمایش را توسط پزشک فوق تخصص قلب کودکان انجام دهید. در مورد اکورکاردیوگرافی جنین یا همان آزمایش اکوی قلب جنین مطلب دیگری تهیه شده که صورت تمایل می توانید آن را مطالعه نمایید. اکوکاردیوگرافی یک روش بدون عارضه برای مادر و جنین است که به پزشک کمک می کند مشکلات قلب جنین را از هفته 17 ام بارداری تشخیص دهد.

اما روش های تشخیص مشکلات قلب در اطفال و بزرگسالان بسته به نیاز و تشخیص پزشک میتواند شامل موارد زیر باشد:

اکوکاردیوگرافی: انجام اکوی قلب و تهیه تصور دوبعدی و یا سه بعدی قلب

کاتتریزاسیون قلب: استفاده از کانتز (لوله بسیار ظریف) که از طریق رگ بازو و یا رگ پا توسط پزشک به سمت قلب شما هدایت میشود.

اشعه ایکس قفسه سینه: برای نشان دادن علائم نارسائی قلبی

الکتروکاردیوگرام (ECG یا EKG): براذی اندازه گیری فعالیت الکتریکی قلب

MRI: جهت بررسی ساختار قلب

انواع بیماری مادرزادی قلبی

بیماری مادرزادی قلب در حدود ۱۸ نوع مختلف دارند که آنها را می توان در سه دسته زیر تقیم بندی کرد:

1- مربوط به نقص دریچه قلب

2- مربوط به نقص های دیواره قلب

3- مربوط به نقص رگهای خونی

در دسته بندی مقالات سایت می توانید فیلم آموزشی مربوط به هر یک از این بیماری ها را مشاهد نمایید. در اینجا به برخی از شایع ترین بیماری های مادرزادی قلب میپردازیم:

IE – اندوکاردیت

اندوکاردیت عفونی، عفونت پوشش داخلی حفرات قلب (اندوکارد) و یا دریچه‌های قلب است. این عارضه توسط موجودات میکروسکوپی (بطور معمول باکتری‌ها و گاهی قارچ‌ها و سایر انواع موجودات میکروسکوپی) ایجاد می‌شوند.

PERICARDITIS – پریکاردیت

پریکاردیت حاد ناشی از التهاب پرده پیراشامه که پیرامون قلب را فراگرفته است، می‌باشد. پیراشامه یا پریکارد بافت همبند کیسه مانند است که قلب و آغاز رگ‌های بزرگ را می‌پوشاند و ۵۰ میلی‌لیتر مایع سروزی در آن قرار دارد.

RHD – روماتیسم قلبی

روماتیسم قلبی، به وضعیتی گفته می‌شود که در آن بر اثر ابتلا به تب روماتیسمی، آسیبی دائمی ‌به دریچه‌های قلب وارد می‌شود.

MVP – افتادگی دریچه میترال

افتادگی دریچه میترال یک نوع اختلال در کار دریچه میترال قلب است. این لت‌ها بزرگ می‌شود و به سمت داخل دهلیز چپ کشیده می‌شوند که گاهی اوقات طی انقباض ناگهان با صدا بسته می‌شوند و ممکن است منجر به برگشت خون به دهلیز چپ (پس‌زنی) شود.

KD – کاوازاکی

بیماری کاوازاکی یک واسکولیت سیستمیک حاد است ، به این معنی که التهاب در دیواره رگهای خونی میتواند منجر به گشاد شدن (انوریسم) هریک از شریان با اندازه متوسط در بدن، به ویژه شریان های کرونر گردد.

TOF – تترالوژی فالوت

تترالوژی فالوت یکی از شایعترین ناهنجاری های مادرزادی قلبی است . در این بیماری 4 اختلال عمده وجود دارد.

بیماری لوپوس

بیماری لوپوس یک اختلال خودایمنی است که در آن دو نوع آنتی بادی اتو ایمیون با نام های anti-La(SSB) و anti-Ro (SSA) تولید شده که توانایی عبور از جفت را دارند. در صورتی که این آنتی بادی ها به جنین برسند می توانند روی ضربان قلب جنین اثر گذاشته و منجر به مرگ داخل رحمی جنین شوند.

COA – کوارکتاسیون

کوآرکتاسیون آئورت (Coarctation of the Aorta) به تنگی قسمتی از دیواره آئورت می‌گویند که موجب انسداد جریان خون سرخرگی می‌شود. این تنگی ممکن است در هر قسمتی از آئورت ایجاد شود ولی اغلب اوقات تنگی پس از جدا شدن شریان ساب کلاوین چپ ازآن اتفاق می‌افتد لذا میزان جریان خون اندام تحتانی و پاها کم می‌شود و فشارخون این اندام کاهش می‌یابد، در عوض میزان جریان و فشارخون در اندام فوقانی افزایش می‌یابد لذا قلب برای مقابله با این فشار باید با توان بیشتری کار کند.

ASD – حفره بين دهليز چپ و دهليز راست

ASD يا حفره بين دهليز چپ و دهليز راست از شايع ترين بيماري هاي مادرزادي قلبي است كه در زنان بيشتر ديده مي شود و معمولاً علائم خود را در سنين بزرگسالی بروز مي دهد.

PS – سرخ‎رگ ریوی

سرخ رگ ریوی شریان مهمی است که خون فاقد اکسیژن را از بطن راست قلب به ریه می‌برد تا در آنجا تبادل گاز انجام شود. این شریان و شریان بند ناف در واقع تنها شریان هایی هستند که حاوی خون فاقداکسیژن هستتند. در هنگام تنگی مجرای ریوی، دو غشا خارج از سه غشا به هم چسبیده‌اند تا بخش ضخیمی را تشکیل دهند؛ که از جریان آرام خون از قلب به سرخرگ ریوی جلوگیری می‌کند.

درمان بیماری مادرزادی قلب

بسیاری از کودکان مبتلا به بیماری های مادرزادی قلبی نیازی به درمان ندارند و بعضی از نواقص قلب با گذشت زمان و به مرور درمان میشوند. درمان می تواند شامل دارو، روش کاتتر، جراحی و پیوند قلب باشد. درمان بیماری های مادرزادی قلبی بستگی به نوع نقص، شدت آن و سن بیمار ، اندازه و سلامت عمومی کودک دارد. تقریبا تمام کودکان مبتلا به بیماری های مادرزادی قلبی به سن بلوغ می رسند. بعضی به مراقبت مداوم برای بیماری مادرزادی قلبی در طول زندگی خود نیاز دارند. برخی از روش های درمانی هستند که در ادامه به بعضی از آنها اشاره میکنیم :

درمان بیماری با استفاده از دارو

بعضاً برای بهبود عملکرد قلب می توان از داروها استفاده کرد.از جمله موارد معمول استفاده از دارو برای کنترل ضربان قلب و پیشگیری از لخته شدن خون است.

دستگاه های قلب مانند ضربان ساز

استفاده از دستگاه های بیت میکر ( ضربان ساز ) و یا دفیبریلاتور های قلبی قابل کاشت برای اصلاح ضربان های غیر عادی از جمله مواردی هستند که می توان مشکلات قلبی را با آنها کنترل کرد.

تکنیک کاتتر

پزشک در روش کاتتر گذاری با استفاده از یک لوله بسیار نازک و انعطاف پذیر که از طریق رگ پا وارد می شود و به سمت قلب هدایت میشود, با استفاده از ابزار های بسیار ریز برای برطرف کردن نقص استفاده کند. این روش کمک می کند تا بدون انجام عمل جراجی نقص قلب برطرف گردد. مشاهده فیلم بستن مجرای شریانی باز با تکنیک کاتتر کلیک کنید.

عمل جراحی قلب باز

در صورتیکه روش های ذکر شده برای اصلاح نقص قلب جواب ندهند . پزشک از جراحی قلب باز برای برطرف کردن مشکل قلب استفاده میکند .جراحی قلب باز روشی است که در آن جراح ، قفسه سینه را به منظور جراحی بر روی قلب باز می کند. این عمل می تواند برای درمان بیماری ها و مشکلات مختلف قلبی مورد استفاده قرار گیرد.

پیوند قلب

در این روش، قلب کودک با قلب سالم از یک اهدا کننده جایگزین می شود. که البته این روش در موازد بسیار خاص که بیماری مادرزادی قلب درمانی نداشته باشد انجام میشود.