پریکاردیت چیست؟

پریکاردیت یکی از بیماری های قلبی است که معمولا به صورت ناگهانی فرد را درگیر می کند. هنگامی که بافت نازک کنار قلب در اثر عوامل مختلف ملتهب می شود، منجر به پریکاردیت می شود. علت این بیماری می تواند موارد مختلفی از جمله بیماری های ویروسی، گوارشی، سکته قلبی و وارد شدن فشار به قفسه سینه باشد. علائم اصلی پریکاردیت شامل درد قفسه سینه، درد شانه و گردن، تنگی نفس و تورم شکم می شود. تشخیص پریکاردیت توسط پزشک و با انجام آزمایش های مختلف صورت می گیرد.

تشخیص و مراجعه به موقع به پزشک می تواند فرد را از خطر مرگ و شرایط بدتر نجات دهد. این امر به خصوص برای نوزادان و کودکان بسیار حائز اهمیت است. به همین جهت، برای پیشگیری پزشک اکو جنین قلب را نیز انجام می دهد. در این مقاله به طور مفصل درباره پریکاردیت، انواع آن، علائم و روش های درمان توضیح داده ایم.

فهرست مطالب (دسترسی سریع به عناوین)

پریکاردیت به التهاب و درد بافت نازک و کیسه مانندی گفته می شود که اطراف قلب را احاطه کرده است. این بافت “پریکارد” نام دارد. پریکاردیت معمولاً موجب درد تیز و ناگهانی در ناحیه قفسه سینه می شود، زیرا در این حالت، لایه های ملتهب پریکارد به یکدیگر ساییده می شوند.

در بسیاری از موارد پریکاردیت خفیف است و ممکن است بدون نیاز به درمان خاصی بهبود یابد. با این حال، در صورت وجود علائم شدیدتر ممکن است استفاده از داروها و در موارد نادر انجام جراحی ضرورت پیدا کند. تشخیص و درمان زودهنگام پریکاردیت می تواند به کاهش خطر بروز عوارض طولانی مدت ناشی از این بیماری کمک کند.

علائم پریکاردیت

درد قفسه سینه شایع ترین علامت پریکاردیت است. این درد معمولاً به صورت تیز و مانند یک شوک الکتریکی احساس می شود، اما در برخی افراد ممکن است به شکل درد مبهم، فشارگونه یا سنگینی در قفسه سینه ظاهر شود.

در اغلب موارد، درد ناشی از پریکاردیت در پشت استخوان جناغ یا در سمت چپ قفسه سینه احساس می شود. این درد ممکن است:

به شانه و گردن چپ یا هر دو شانه گسترش یابد.
هنگام سرفه، دراز کشیدن یا تنفس عمیق تشدید شود.
در حالت نشسته یا هنگام خم شدن به جلو کاهش یابد.

سایر علائم پریکاردیت می تواند شامل موارد زیر باشد:

سرفه
خستگی یا احساس ضعف و بیماری عمومی
تورم پاها یا ساق پا
تب خفیف
تپش قلب یا ضربان سریع قلب
تنگی نفس در هنگام دراز کشیدن
تورم شکم

انواع پریکاردیت

پریکاردیت بر اساس الگوی علائم و مدت زمان آن ها به دسته های مختلفی تقسیم می شود:

پریکاردیت حاد (Acute Pericarditis): به طور ناگهانی شروع می شود و معمولاً بیش از چهار هفته ادامه نمی یابد. احتمال بروز مجدد آن وجود دارد. افتراق آن از درد ناشی از سکته قلبی ممکن است دشوار باشد.
پریکاردیت راجعه (Recurrent Pericarditis): حدود ۴ تا ۶ هفته پس از یک دوره پریکاردیت حاد بروز می کند، بدون اینکه در این فاصله علائمی وجود داشته باشد.
پریکاردیت مداوم (Incessant Pericarditis): بین ۴ تا ۶ هفته ادامه می یابد اما کمتر از سه ماه طول می کشد. در این مدت، علائم به طور مداوم باقی می مانند.
پریکاردیت انقباضی مزمن (Chronic Constrictive Pericarditis): نوع شدیدی از پریکاردیت است که معمولاً به صورت تدریجی ایجاد شده و بیش از سه ماه ادامه دارد.

انواع پریکاردیت بر اساس علت:

پریکاردیت عفونی: ناشی از عفونت های ویروسی، باکتریایی، قارچی یا انگلی ایجاد می شود.
پریکاردیت بدخیم: ناشی از رشد تومور یا سرطان در بدن است.
پریکاردیت تروماتیک: ناشی از آسیب به قفسه سینه، مانند تصادف رانندگی.
پریکاردیت ایدیوپاتیک: پریکاردیتی که علت مشخصی برای آن یافت نمی شود.
پریکاردیت اورمیک: ناشی از نارسایی کلیه است.

علل پریکاردیت

در اکثر موارد، علت پریکاردیت ناشناخته است که به آن پریکاردیت ایدیوپاتیک گفته می شود.

با این حال، پریکاردیت می تواند دلایل گوناگونی داشته باشد که شامل موارد زیر است:

عفونت ویروسی: شایع ترین علت پریکاردیت بوده و اغلب به دنبال ویروس های دستگاه گوارش ایجاد می شود.
عفونت باکتریایی: از جمله سل (TB) می تواند منجر به پریکاردیت باکتریایی شود.
عفونت قارچی: که به پریکاردیت قارچی منجر می شود.
عفونت انگلی: که باعث پریکاردیت انگلی می شود.
بیماری های خودایمنی: مانند لوپوس، آرتریت روماتوئید و اسکلرودرما ممکن است باعث التهاب پریکارد شوند.
آسیب به قفسه سینه: مانند آسیب های ناشی از تصادف رانندگی که منجر به پریکاردیت تروماتیک می شود.
نارسایی کلیه: می تواند باعث پریکاردیت اورمیک شود.
تومورها: مانند لنفوم که می تواند پریکاردیت بدخیم (مالیگننت) ایجاد کند.
بیماری های ژنتیکی: مانند تب مدیترانه ای فامیلیال (FMF).
داروهای تضعیف کننده سیستم ایمنی: که به ندرت باعث پریکاردیت می شوند.

همچنین خطر بروز پریکاردیت در شرایط زیر افزایش می یابد:

پس از سکته قلبی (MI)
بعد از جراحی قلب باز (به ویژه در سندرم پس از پریکاردیوتومی)
پس از پرتودرمانی
پس از درمان های مداخله ای مانند کاتتریزاسیون قلبی یا سوزاندن با امواج رادیویی (RFA)

در این موارد، التهاب پریکارد معمولاً به دلیل واکنش اشتباه سیستم ایمنی بدن به شرایط یا اقدامات درمانی رخ می دهد. گاهی ممکن است چند هفته پس از عمل جراحی بای پس قلب، علائم پریکاردیت ظاهر شوند. در صورت نگرانی، حتماً با جراح خود مشورت نمایید.

تشخیص پریکاردیت

تشخیص درست پریکاردیت با معاینه پزشک و انجام آزمایش های متعدد انجام می شود. پزشک با پرسیدن سوال های مرتبط با علائم بیماری و سابقه بیماری و جراحی فرد، اطلاعات کلی به دست می آورد.

پس از آن پزشک شروع به معاینه فیزیکی خواهد کرد. متخصص قلب با استفاده از گوشی پزشکی وضعیت قلب فرد را در حالت های مختلف بررسی می کند.

تشخیص قطعی معمولاً با کمک معاینه فیزیکی، بررسی علائم و انجام تست های تکمیلی مثل نوار قلب، اکوکاردیوگرافی یا تصویربرداری های دیگر انجام می شود.

تشخیص های افتراقی پریکاردیت

طبق مقاله منتشر شده در سال 2025 ، هنگام ارزیابی بیمار با علائم احتمالی پریکاردیت، لازم است سایر بیماری هایی که علائم مشابه دارند نیز در نظر گرفته شوند. این موارد شامل:

پلورزی (Pleurisy): التهاب پرده جنب (پوشش ریه ها) که مانند پریکاردیت می تواند باعث درد قفسه سینه هنگام تنفس شود.
ذات الریه (Pneumonia): عفونت ریه ها که ممکن است با درد قفسه سینه، تب و تنگی نفس همراه باشد.
سکته قلبی (Acute Myocardial Infarction): درد شدید قفسه سینه، تهوع، تعریق و علائم دیگر که باید با دقت از پریکاردیت افتراق داده شود.
درد استخوانی (Bony Pain): درد ناشی از مشکلات استخوان های قفسه سینه که ممکن است با فشار یا حرکت تشدید شود.
کوستوکندریت (Costochondritis): التهاب غضروف بین دنده ها و استخوان جناغ که معمولاً با لمس دردناک همراه است و ممکن است با پریکاردیت اشتباه گرفته شود.
آنژین صدری (Angina): درد قفسه سینه ناشی از کاهش خون رسانی به عضله قلب که می تواند شبیه به پریکاردیت باشد اما معمولاً با فعالیت تشدید و با استراحت بهبود می یابد.

در فرایند تشخیص، بررسی دقیق شرح حال، معاینه فیزیکی و استفاده از تست های تشخیصی مانند نوار قلب (ECG)، تصویربرداری و آزمایش های خون به افتراق بین این بیماری ها کمک می کند.

آزمایش های تشخیص پریکاردیت

جهت تشخیص دقیق پریکاردیت باید آزمایش های مختلفی انجام شود. برای تشخیص پریکاردیت یا رد سایر شرایطی که ممکن است علائم مشابه ایجاد کنند، ممکن است آزمایش ها و روش های زیر انجام شود:

آزمایش خون: برای بررسی علائم سکته قلبی، التهاب و عفونت انجام می شود.
الکتروکاردیوگرام (ECG): آزمایشی سریع و بدون درد است که سیگنال های الکتریکی قلب را ثبت می کند و نحوه ضربان قلب را نشان می دهد. پچ های چسبنده (الکترود) با سیم به قفسه سینه و گاهی به بازوها یا پاها متصل می شوند و نتایج روی مانیتور نمایش داده یا چاپ می شوند.
رادیوگرافی قفسه سینه (Chest X-ray): تغییرات در اندازه و شکل قلب را نشان می دهد و می تواند مشخص کند آیا قلب بزرگ شده است یا خیر.
اکوکاردیوگرام: با استفاده از امواج صوتی، تصاویر متحرک از قلب تهیه می کند. این آزمایش عملکرد پمپاژ قلب را نشان می دهد و همچنین می تواند تجمع مایع در اطراف قلب را تشخیص دهد. اکوکاردیوگرام می تواند نشان دهد که آیا کیسه اطراف قلب روی پر شدن یا پمپاژ خون تأثیر گذاشته است یا خیر.
سی تی اسکن قلب (Cardiac CT scan): از اشعه ایکس برای ایجاد تصاویر دقیق از قلب و قفسه سینه استفاده می کند. این تست می تواند ضخیم شدن قلب را که نشانه ای از پریکاردیت انقباضی است، نشان دهد.
تصویربرداری تشدید مغناطیسی قلب (Cardiac MRI): با استفاده از میدان های مغناطیسی و امواج رادیویی تصاویر دقیق و با جزئیات از قلب ایجاد می کند. MRI قلب می تواند ضخیم شدن، التهاب یا تغییرات دیگر در بافت نازک اطراف قلب را نشان دهد.

پیشگیری از پریکاردیت

روش خاصی برای پیشگیری مستقیم از پریکاردیت وجود ندارد، اما می توانید با انجام اقدامات زیر از ابتلا به عفونت ها جلوگیری کنید که این موضوع ممکن است خطر التهاب قلب را کاهش دهد:

دوری از افراد بیمار: از افرادی که بیماری ویروسی یا علائم شبه آنفلوآنزا دارند، تا زمان بهبودی کاملشان فاصله بگیرید. اگر خودتان علائم عفونت ویروسی دارید، سعی کنید دیگران را در معرض بیماری قرار ندهید؛ مثلاً هنگام عطسه یا سرفه دهان خود را بپوشانید.
رعایت بهداشت فردی: شستن مرتب دست ها با آب و صابون به مدت حداقل ۲۰ ثانیه می تواند به جلوگیری از انتشار بیماری ها کمک کند.
دریافت واکسن های توصیه شده: واکسن های مرتبط با پیشگیری از بیماری های ویروسی مانند کووید-۱۹، سرخک و آنفلوآنزا را به روز نگه دارید. این بیماری ها می توانند باعث التهاب عضله قلب (میوکاردیت) شوند که گاهی همراه با پریکاردیت رخ می دهد.
توجه به عوارض نادر واکسن ها: به ندرت ممکن است واکسن کووید-۱۹ باعث پریکاردیت یا میوکاردیت شود، به ویژه در پسران ۱۲ تا ۱۷ ساله. درباره مزایا و ریسک های واکسن با پزشک خود مشورت کنید.

رعایت این نکات می تواند به کاهش خطر ابتلا به عفونت ها و در نتیجه کاهش احتمال التهاب قلب کمک کند. شاید امکان جلوگیری از این بیماری به طور قطعی نباشد، اما داشتن سبک زندگی و تغذیه سالم، ورزش کردن و انجام چکاپ دوره ای، تا حد زیادی مفید خواهد بود. تشخیص به موقع و پیروی کردن از دستورات دکتر بسیار حائز اهمیت است.

چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟

اگر علائم جدیدی از درد قفسه سینه دارید، فوراً به پزشک مراجعه کنید. بسیاری از علائم پریکاردیت (التهاب پرده قلب) شبیه علائم سایر بیماری های قلبی و ریوی است. اگر هر نوع درد قفسه سینه دارید، مهم است که به طور کامل توسط یک متخصص قلب معاینه شوید. در صورت داشتن هر یک از علائم زیر فورا به پزشک مراجعه کنید:

تنگی نفس
تورم پاها
احتباس آب
تپش قلب ناگهانی که منجر به ضربان قلب سریع و نامنظم شود
تورم شدید ناحیه شکم

درمان پریکاردیت

درمان پریکاردیت بسته به علائم و شدت بیماری متفاوت است. برای برخی افراد که بیماری زودتر تشخیص داده شده است با استفاده از دارو و دستورالعمل های پزشک روند درمان آغاز می شود. در برخی دیگر که بیماری حاد است و خطرناک شده، ممکن است نیاز به عمل های جراحی باشد.

درمان پریکاردیت با دارو

برای کاهش علائم پریکاردیت، اغلب از داروها استفاده می شود. نمونه هایی از این داروها عبارتند از:

مسکن ها: درد ناشی از پریکاردیت معمولاً با مسکن های بدون نسخه مانند آسپرین و ایبوپروفن (Advil، Motrin IB و غیره) قابل کنترل است. قبل از مصرف هر داروی بدون نسخه حتماً با پزشک خود مشورت کنید و داروها را طبق دستور مصرف نمایید. گاهی ممکن است برای کاهش درد، مسکن های تجویزی قوی تر نیز استفاده شود.
کلوشیسین (Colchicine): این دارو التهاب بدن را کاهش می دهد و برای درمان پریکاردیت حاد یا مواردی که علائم مکرر دارند، تجویز می شود. افراد مبتلا به بیماری های کبدی یا کلیوی نباید از کلوشیسین استفاده کنند. همچنین کلوشیسین ممکن است با داروهای دیگر تداخل داشته باشد، بنابراین پزشک سابقه پزشکی شما را قبل از تجویز بررسی می کند.
کورتیکواستروئیدها: این داروهای قوی ضد التهاب مانند پردنیزون ممکن است در صورتی که علائم پریکاردیت با داروهای دیگر بهبود نیابد یا در مواردی که علائم مکرر باشند، تجویز شوند.
داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی (ایمونوساپرسنت ها): این داروها فعالیت سیستم ایمنی را کاهش داده و التهاب را کم می کنند. در صورتی که بیماری هایی مانند آرتریت روماتوئید باعث پریکاردیت شوند، ممکن است از این داروها استفاده شود.
ایمونومدولاتورها: این داروها فعالیت سیستم ایمنی را تغییر داده و به کنترل التهاب کمک می کنند. یکی از انواع این داروها که برای پریکاردیت استفاده می شود، بلوک کننده اینترلوکین ۱ است.

در صورتی که پریکاردیت ناشی از عفونت باکتریایی باشد، ممکن است نیاز به درمان با آنتی بیوتیک ها باشد. همچنین، اگر مایع اضافی بین لایه های پریکارد جمع شده باشد، ممکن است نیاز به تخلیه آن باشد.

جراحی و دیگر روش های درمان پریکاردیت

اگر پریکاردیت باعث تجمع مایع در اطراف قلب شود، ممکن است نیاز به جراحی یا روش های دیگر برای تخلیه این مایع باشد.

از جمله جراحی ها و اقدامات درمانی مورد استفاده در پریکاردیت می توان به موارد زیر اشاره کرد:

پریکاردیوسنتز (Pericardiocentesis): در این روش، با استفاده از یک سوزن استریل یا لوله کوچکی به نام کاتتر، مایع اضافی از کیسه پریکارد تخلیه می شود.
برداشتن پریکارد (Pericardiectomy): در مواردی که کیسه اطراف قلب به دلیل پریکاردیت انقباضی سخت و سفت شده است، ممکن است نیاز باشد قسمتی یا کل پریکارد برداشته شود.

این اقدامات معمولاً در شرایطی انجام می شوند که درمان دارویی کافی نبوده یا تجمع مایع باعث ایجاد مشکلات جدی در عملکرد قلب شده باشد.

سبک زندگی و درمان های خانگی پریکاردیت

برای درمان پریکاردیت خفیف، استراحت و استفاده از داروهای مسکن بدون نیاز به نسخه می تواند مفید باشد. اگر پزشک داروی خاصی برای تسکین درد تجویز کرد، حتماً طبق دستور او مصرف کنید.

در دوران بهبودی، از انجام فعالیت های جسمی سنگین و ورزش های رقابتی خودداری کنید، زیرا این نوع فعالیت ها ممکن است باعث بروز یا تشدید علائم پریکاردیت شوند.

مدت زمان استراحت لازم را از پزشک خود بپرسید و حتماً به توصیه های او عمل کنید تا روند بهبودی بهتر پیش رود.

عوارض پریکاردیت

وقتی پریکاردیت به موقع تشخیص داده شده و درمان شود، معمولاً خطر بروز عوارض کاهش می یابد. اما در صورت عدم درمان یا درمان دیرهنگام، ممکن است عوارض زیر ایجاد شود:

تجمع مایع در اطراف قلب (Pericardial Effusion): این تجمع مایع می تواند منجر به مشکلات جدی تر قلبی شود.
ضخیم شدن و ایجاد زخم در لایه های اطراف قلب (Constrictive Pericarditis): در برخی افراد مبتلا به پریکاردیت طولانی مدت، ضخیم شدن و زخم دائمی در پریکارد ایجاد می شود. این تغییرات باعث می شود که قلب نتواند به درستی پر و تخلیه شود. این عارضه معمولاً با تورم شدید در پاها و شکم و همچنین تنگی نفس همراه است.
فشار ناشی از تجمع مایع روی قلب (Cardiac Tamponade): این وضعیت خطر مرگ را به همراه دارد که مانع از عملکرد درست قلب می شود. در این حالت حجم خون خروجی قلب کاهش یافته و فشار خون به شدت افت می کند. فشار قلبی نیازمند درمان فوری اورژانسی است.

تشخیص و درمان به موقع می تواند از بروز این عوارض جلوگیری کند یا شدت آن ها را کاهش دهد.

سوالات متداول درباره پریکاردیت

1.پریکاردیت چقدر طول می کشد؟

پریکاردیت حاد معمولاً کمتر از ۴ تا ۶ هفته طول می کشد.

پریکاردیت مداوم بیشتر از این مدت اما کمتر از ۳ ماه طول می کشد.

پریکاردیت مزمن بیش از ۳ ماه طول می کشد.

حدود ۱۵ تا ۳۰ درصد افراد مبتلا به پریکاردیت دچار حملات مکرر یا عودکننده می شوند که ممکن است برای سال ها ادامه داشته باشد.

2.روند بهبودی پریکاردیت به چه شکل است؟

در دوران بهبودی باید استراحت کنید و فعالیت های سبک داشته باشید. پس از بهبودی، معمولاً می توانید به فعالیت های عادی خود بازگردید، اما تا زمانی که پزشک اجازه نداده است، از انجام ورزش های سنگین خودداری کنید. پزشک شما در مورد روند بهبودی و نکات لازم با شما صحبت خواهد کرد.

3.بهبودی از درمان چقدر طول می کشد؟

معمولاً ظرف یک هفته به درمان پاسخ می دهید، اما ممکن است داروها را به مدت دو هفته مصرف کنید.

بهبودی پس از جراحی طولانی تر است و ممکن است چند هفته یا حتی چند ماه زمان ببرد تا کاملاً بهبود یابید.

4.چگونه از خودم مراقبت کنم؟

داروهایی که پزشک تجویز کرده را به طور کامل و منظم مصرف کنید.

همه ی وقت های ویزیت و پیگیری با پزشک را به موقع انجام دهید.

5.چه سوالاتی باید از پزشکم بپرسم؟