بیماری مجرای شریانی باز – PDA
مجرای شریانی باز یا همان PDA (Patent ductus arteriosus) یکی از مشکلات قلبی است که به دلیل بسته نشدن مجرای بین شریان ریوی و آئورت به وجود می آید.در ادامه در مورد جزئیات این بیماری بیشتر صحبت میکنیم و به علائم , عوامل افزایش ریسک , راه های پیشگیری , تشخیص و درمان PDA میپردازیم. برای دسترسی سریع تر به محتوا می توانید از فهرست زیر استفاده نمایید.
بیماری مجرای شریانی باز – pda چیست ؟
مجرای شریانی باز یکی از بیماریهای مادرزادی قلب است. این مشکل قلبی معمولا طی هفته ها و یا ماههای ابتدایی پس از تولد دیده میشود. اکسیژن مورد نیاز جنین در رحم از طریق بند ناف و از طریق مادر تامین میشود.به همین دلیل نیازی به دریافت اکسیژن از طریق ریه وجود ندارد. از این رو لازم است تا خون اکسیژن دار از طریق یک مجرای شریانی به ریه برسد. اگر بخواهیم به طور تخصصی به موضوع بپردازیم این مجرای شریانی مسیری است که در دوران جنینی شریان ریوی چپ را به آئورت نزولی ارتباط میدهد. که ویدئو زیر می توانید نحوه عمکرد این مجرای شریانی را در دوران جنینی مشاهده کنید.
همه نوزادان مجرای بین شریان ریوی و آئورت را در زمان تولد دارند. همانطور که اشاره شد معمولا این مجرا در نوزادان طی چند دقیقه تا چند روز پس از تولد بسته میشود. در زمان تولد و بعد از بریدن بند ناف وظیفه تامین اکسیژن بدن به عهده ریه ها خواهد بود. بعد از کار کردن ریه های دیگر نیازی به مجرای شریانی نخواهد بود.
زمانی که چند روز پس از تولد نوزاد جریان شریانی بین شریان ریوی و آئورت بسته نشود مشکل PDA و یا همان جریان شریانی باز به وجود می آید. این مشکل باعث میشود خون اکسیژن دار آئورت با خون کم اکسیژن شریان ریوی ترکیب شود و به همین دلیل باعث بالا رفتن کار قلب و در نتیجه خستگی قلب میشود.
علائم pda یا مجرای شریانی باز
علائم مجرای شریانی باز به اندازه مجرا بستگی زیادی دارد. معمولا دلیل نارسانی قلبی در کودکان نارس همین مشکل است. در برخی موارد وجود PDA کوچک هیچ گونه علائمی ندارد و ممکن است نا مدت ها بعد و تا بزرگسالی هم شما متوجه آن نشوید. در مواردی که علائم وجود ندارد پزشک با معاینه قلب و شنیدن صدای قلب نوزاد با استتوسکوپ می تواند متوجه مشکل شود.
مجرای شریانی باز بزرگ تر معمولا با علائم مختلفی خود را بروز می دهد. از جمله علائم رایج این مشکل در نوزادات عبارت است از :
- تنگی نفس
- تنفس سریع
- تنفس شدید
- خستگی
- عرق کردن زیاد
- عدم تمایل به خوردن غذا
- خستگی در زمان خوردن غذا
- عدم افزایش وزن کافی
کودکان در سنین خردسالی در زمان بروز PDA علائم زیر را بروز میدهند:
- تعریق زیاد در زمان فعالیت های خیلی سبک (مانند زمان تغذیه و گریه )
- کودک خیلی سریع و راحت خسته میشود
- ضربان قلب سریع
- تغذیه کم
- رشد کم کودک
- تنفس سریع
آیا بیماری pda خطرناک است ؟
در صورت تشخیص دیر هنگام و یا عدم رسیدگی و درمان نکردن بیماری PDA و باز ماندن کانال شریانی میتواند خطرناک باشد. عفونت قلبی یکی از مشکلاتی است که به دلیل مجرای شریانی باز کوچک میتواند به وجود بیاید. انواع PDA های بزرگ می تواندد باعث بالا رفتن فشار شریان ریوی شود. بیماری بالا رفتن فشار عروق ریوی ( Pulmonary Hypertension ) باعث می شود امکان عمل از بین برود و گاهاً مرگ زودرس را در پی خواهد داشت.
علت بروز بیماری مجرای شریانی باز
این مجرای شریانی باز در تمامی نوزادان تازه متولد شده وجود دارد و بعد از گذشت چند روز بسته میشود.در بعضی موارد PDA بسته نمیشود و باعث به وجود آمدن مشکلات بعدی میشود. اصلی ترین علت بروز بیماری مجرای شریانی باز نارس بودن نوزاد است. حدوداً بیشتر از % 40 نوزدانی که پیش از هفته 34 ام به دنیا می آیند با باز ماندن PDA مواجه میشوند. همچنین سایر نواقص قلبی میتوانند همراه به PDA اتفاق بیافتند.
چه عواملی باعث بالا رفتن خطر ابتلا به PDA میشوند
موارد و عوامل مختلف ریسک ابتلا به بیماری پی دی ای را افزایش میدهند . در این قسمت شایع ترین عواملی که موجب افزایش خطر ایجاد بیماری کانال باز شریانی میشود را مرور میکنیم :
- تولد نوزاد نارس : همانطور که قبلا اشاره کردیم نارس بودن نوزاد اصلی ترین دلیل PDA است.
- سابقه خانوادگی : نوزادانی که والدین آنها سابقه نواقص قلبی دارند بیشتر در معرض PDA قرار دارند.
- عوامل ژنتیکی : شرایط ژنتیکی مانند سندرم داون، خطر ابتلا به PDA را بالا میبرند.
- ابتلا مادر به عفونت سرخجه طی دوران بارداری : ویروس سرخجه از طریق مادر به سیستم گردش خون نوزاد وارد میشود به عروق خونی و اندام‌ها از جمله قلب آسیب می رساند.
- تولد در ارتفاع زیاد : بر اساس آمار احتمال ابتلا در نوزادانی که در ارتفاع زیاد (بیشتر از 3000 متر از سطح دریا) نسبت به سایرین بیشتر است.
- جنسیت : طبق آمار شیوع PDA در دختران 2 برابر بیشتر از پسران است.
چگونه میتوان از بروز بیماری PDA پیشگیری کرد
علی رغم اینکه در حال حاضر راه حل قطعی برای جلوگیری از ابتلا نوزادان به مجرای شریانی باز وجود ندارد, با رعایت نکات زیر و توصیه های پزشکی میتوانید یک بارداری سالم را تجربه کنید و در نهایت تا جای ممکن ریسک ابتلا نوازد به PDA را پایین بیاورید. ترک سیگار , کم کردن استرس و داشتن یک سبک زندگی سالم به همه خانم های باردار پیشنهاد میشود. به علاوه توصیه میشود قبل از بارداری مراقبت های پیش از حاملگی را انجام دهید و در مورد داروهایی که مصرف میکنید حتماً با پزشک خود مشورت نمایید.
داشتن رژیم غذایی سالم
مواد غذایی مورد نیاز بدن از جمله ویتامین ها و اسید فولیک به میزان کافی توسط مادر مصرف شود.
برنامه ورزشی منظم
بهتر است تحت نظر پزشک خود از یک برنامه ورزشی مناسب وزن و شرایط خود پیروی کنید.
دوری کردن از عوامل خطرزا
ترک سیگار یکی از مهم ترین اقداماتی است که باید پیش از بادرای انجام دهید. همچنین حمام با آب داغ و ماندن در سونا به خانم های باردار توصیه نمیشود.
کنترل دیابت
مادرانی که مبتلا به دیابت هستند لازم است قبل و حین بارداری شرایط خود را با کمک گرفتن از پزشک کنترل کنند.
پیش گیری برای ابتلا به عفونت
بیماری های عفونی مانند سرخجه می توانند موجب آسیب دیدن عروق و قلب جنین شود. لذا پیش از بارداری باید واکسیناسون خود را به روز کنید.
مشورت با پزشک
در نهایت پیش از بارداری باید در مورد سابقه بیماری های قلبی در خانواده و شرایط خاص ژنتیکی با پزشک خود صحبت کنید تا اقدامات لازم تحت نظارت پزشک انجام شود.
روش های تشخیص بیماری مجرای شریانی باز PDA
اگر پزشک در زمان معاینه متوجه صدای غیرعادی قلب (سوفل قلب – Heart murmur) کودک شود , شما را به یک فوق تخصص قلب اطفال ارجاع میدهد. سوفل قلب به صداهای غیرمعمول قلب گفته میشود که در اثر گردش متلاطم خون در بدن ایجاد میشود. سوفل قلب معمولاً نتیجهٔ تنگ شدن یا نشت داشتن دریچه‌های قلب یا وجود گذرگاه‌های غیرعادی در نزدیکی قلب است که خون در آنها جریان یافته باشد.
پزشک فوق تخصص قلب کودکان دارای تخصص در زمینه قلب اطفال و تشخیص و درمان نواقص قلبی است, که مشکلات قلبی نوزاد را بررسی خواهد کرد. پزشک متخصص قلب ابتدا با معاینه فیزیکی و شنیدن صدای قلب و ریه نوزاد / کودک تشخیص اولیه خود را اعلام میکند و بر اساس نیاز دستور آزمایش های بعدی را میدهد. آزمایش های اصلی برای تشخیص بیماری مجرای شریانی باز یا همان PDA بر اساس سن نوزاد یا کودک و شرایط بیماری او میتواند متفاوت باشد. در ادامه به این آزمایش ها اشاره میکند :
الکتروکاردیوگرام – نوار قلب
تست نوار قلب در تشخیص مشکلات مربوط به دریچه‌های قلب، عضلات و ریتم به پزشک کمک میکند. الکتروکاردیوگرام فعالیت الکتریکی و مقداری از فعالیت مکانیکی قلب را ثبت میکند. این آزمایش به پزشک کمک میکند وجود PDA را تشخیص بدهد و بررسی کند که حفره‌های قلب تا چه اندازه بزرگ شده اند.
اکوکاردیوگرام – اکوی قلب
آزمایش اکوی قلب رایج ترین روش تشخیص بیماری PDA است. در اکوکاردیوگرافی از امواج صوتی دارای فرکانس بالا (که ما فوق صوت نیزنامیده میشود) برای ایجاد یک تصویر متحرک از قلب استفاده میشود. به وسیله اکوی قلب میتوان بزرگی مجرای شریانی باز و جریان خون گذشته شده از مجرا را مشخص کرد. همچنین به وسیله اکوی قلب جنین می توان پیش از تولد جنین سلامت قلب و عملکرد آن را به طور کامل بررسی کرد.
تصویر برداری اشعه ایکس X قفسه سینه
تصویر برداری اشعه X برای مقاصد متفاوتی مورد استفاده قرار می گیرد که شامل تشخیص شکستگی استخوان ، تشخیص بعضی از عفونتهای داخلی(مثل سینوزیت)، جستجوی یک توده در اعضای داخلی بدن مثل ریه و … می باشد. پزشک با بررسی تصویر اشعه ایکس وضعیت قلب و ریه کودک را بررسی میکند.
کاتتریزاسیون قلب
کاتتریزاسیون و کاتترگذاری قلب یک روش تهاجمی است که به پزشکان کمک میکند، برخی از بیماریهای قلب را تشخیص دهند و گاهی حتی بیماری را درمان کنند. برای انجام این عمل، یک لوله دراز، باریک و انعطاف‌پذیر در ناحیه کشاله ران به درون شریان وارد میشود، و از طریق آن به سوی قلب هدایت میشود.
درمان مجرای شریانی باز
گاهی اوقات در زمان رشد کودک مجرای شریانی باز کوچک بدون نیاز به انجام درمان بسته میشوند. در مواقعی که PDA باعث بروز علائمی مانند خستگی , تنگی نفس , ضربان قلب سریع و سایر علائم اشاره شده شود نیاز است تا توسط پزشک فوق تخصص قلب کودکان مورد مداوا قرار بگیرید.
بودن همراه با رشد کودک بسته شود. برای درمان مجرای شریانی باز بسته به سن بیمار , میزان بیماری و وضعیت عمومی نوزاد یا کودک میتوان از یکی از روش های زیر را با توجه به نظر پزشک انجام داد :
تجویز دارو جهت درمان PDA
در نوزادان نارس استفاده از داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی می توانند به درمان PDA و بسته شدن مجرای باز کمک کنند.NSAID از جمله این دارو ها هستند که مواد شیمیایی هورمونی را که در بدن PDA را باز نگه می‌دارند را مهار میکند. همچنین در نوزادان نارس داروی ایندومتاسین (Indocin) می تواند به بسته شدن PDA کمک کند. بهترین فرد برای تجویز دارو پزشک فوق تخصص قلب کودکان است که میتواند برای درمان صحیح به شما کمک کند.
انجام کاتتریزاسیون
انجام کاتترگذاری (Catheterization) برای بستن مجرای باز و درمان PDA برای اکثر نوزدان و کودکان یک روش مناسب است . این روش درمانی عموماً برای نوزادان کمتر از 6 ماه که نقص بزگ قلبی دارند و دارای علائم حاد مانند تنفس سریع و عدم رشد و وزن گیری مناسب هستند, استفاده میشود. برای نوزادان با علائم کمتر کاتترگذاری در 6 الی 12 ماه انجام میشود. در انجام کاتتریزاسیون از coil و Amplatzer استفاده میشود.
در روش درمانی کاتترگذاری یک کاتتر ظریف توسط پزشک از مسیر عروق کشاله ران وارد قلب می شود و سپس کانال PDA با وسیله ای به نام آمپلاتزر یا کویل بسته میشود.
درمان PDA با استفاده از Coil
درمان PDA با استفاده از Coilدر ویدئو زیر چگونگی بستن مجرای شریانی باز با استفاده از فنر (Coil) که توسط آقای دکتر حسن زمانی انجام شده است را مشاهده می نمایید :
جراحی برای بستن مجرای باز
با توجه به وضعیت نوزاد اگر در صورتی که داروها مؤثر نباشند و یا شدت اختلال و عوارض آن در نوزاد حاد باشد، برای درمان جراحی توصیه میشود. با وسایل معمول (فنرها و آمپلاتزر) برای انجام کاتترگذاری لازم است تا نوزاد حداقل 5 کیلوگرم وزن داشته باشند و بستن PDAهای بزرگ در سنین کم و وزن های کم معمولاً امکان پذیر نیست اما وسایل جدید امکان بستن PDAهای نوزادان و شیرخواران با وزن کم (حتی 2-3 کیلوگرم) را امکانپذیر میکند.
به هر حال مواردی از شیرخواران و کودکان مبتلا به مجرای باز شریانی که به دلایل مختلف (از جمله: وزن بسیار کم ، شکل و سایز نامناسب مجرای شریانی و یا فشار ریوی افزایش یافته) مناسب بستن با وسیله به روش مداخله ای(اینترونشن) نباشند و یا این روشها خطرات و عوارض احتمالی داشته باشند، به تشخیص پزشک معالج کاندید بستن مجرای باز به روش جراحی میشوند. برای انجام جراحی که به آن لیگاسیون PDA هم میگویند, یک برش کوچک روی قفسه سینه نوزاد و بین دنده ها ایجاد میشود و بعد از دسترسی پزشک به قلب مجرای شریانی باز با استفاده از بخیه و گره بسته میشود.
سلام و عرض ادب جناب آغا دوکتور،
پسرم سلفه میکرد و نسبتا نفس اش قید میشد نزد دوکتور بردیم بعد از معاینات دیده شد PDA 1.2 mm دارد. فلهاذا جهت بسته شدن اش کدام دارو را برایش تطبیق کرد؟
بعید از لطف شما نخواهم بود.
سن اش ۲ ماه و ۱۰ روزه است
سلام
مورد PDA با دارو رفع نمیشه، چند ماه بعد اگر باز موند با آنژیوگرافی باید بست
با سلام و عرض تشکر بابت راهنمایی ها و توضیحات مفیدتان که مایه آرامش ما اولیا می باشد.
من دخترم نوزادی پی دی ای داشت ۹ ماهگی از طریق روش کاتر گذاری پی دی ای بسته شد و خدا راشکر الان فرایند رشد نرمالی داره و الان ۵ سالشه. فقط یه نگرانی در مورد آینده داشتم که این شیوه و این قطعه کارگذاشته شده در آینده بلند مدت مشکلی ایجاد نمی‌کنه؟ حرکت، یا نمیدونم یا باز شدن و…
سلام، خیر مشکلی ندارد
سلام دکتر.
دختر من با دیسترس حاد تنفسی و آپگار پایین به دنیا اومد و ریه هاش عفونت خیلی شدید داشت.فوق تخصص قلب اطفال تشخیص فشار ریه و پی دی ای داد.
۱۷ روز بستری بود .روند درمان فشار ریه رو از بین برد اما هنوز پی دی ای رو داره.یه ماهگی و چهار ماهگی اکو شد اما همچنان بسته نشده بود.تا کی باید صبر کنیم ؟
سلام
بستگی به سایز رگ اضافه و وزن و فشار ریه و….دارد این که چه زمان باید مداخله کرد طبق نظر کسانی که این رگ ها رو میبندند عمل کنید .
سلام.خانمم بعد از ۳۳ سال فهمیدیم که پی دی ای خیلی کوچک میلیمتری دارن.با توجه به تحریم فنر برای درمان وجود نداره الان ما باید نگران باشیم.و چطوره که تا این سن مشکل آنچنانی نداشته خانمم.مرسی از شما؟
سلام دخترم یکروزه ب دنیا اومده دکتر قلبش میگه دوتا سوراخ اضافی داره قلبش یکیش دو میلی متر یکیش چهار میلیمتر البته گفت چون قسمت پایین هستش امکان بسته شدنش زیاده. و در اخر گفت با دوتا قرص مرخصش میکنم، میخواستم ببینم خطری دخترم رو تهدید میکنه؟
سلام ، تصمیمات بر اساس چند فاکتور هست نه فقط سایز سوراخ . مواردیکه اهمیت دارند و باید مورد توجه قرار بگیرند: -فشار ریه -رشد و وزن گیری نوزاد -عملکرد قلب و دریچه ها
سلام. دخترم 8 روز هست که به دنیا اومده. گفتن صدا اضافه داره قلبش و برای اکو ببرید. 3 روز بعد از تولد بردیم برای اکو. دکتر گفتش که pda داره و هنوز بسته نشده. تا کی باید منتظر بمانیم که بسته بشه؟ میتونم جواب اکو رو براتون بفرستم که نظرتون رو در موردش بگید
سلام ممکن تا یک هفته طول بکشد ولی پس از یک ماهگی نباید دیده شود . در نوزاد نارس ممکن کمی دیرتر بسته شود
سلام خسته نباشین .جنین من ۱۷هس.و مجرای شریانیPDAداره .دکتر نوشته امنیوسنتز کنم که اگر مشکل دیگه ای بود نامه برای سقط بده.ایا ممکنه pda همچین مشکلی بوجود بیاره؟
با سلام , همه جنین ها PDA دارند تا زنده بمانند بعد از تولد باید بسته شود .
این عارضه حداکثر تا چه سنی اگر تشخیص داده نشود، می تواند خطرناک باشد؟
سلام , بستگی به میزان بزرگی یا سایز اون و تأثیرگذاری آن روی قلب و فشار شریان ریه دارد.
مطالب تان بسیار عالی و کامل بود،برای ارائه ای که در این زمینه داشتم بسیار کمک کننده بود؛یه مورد املایی در سر تیتر های( تشخیص بیماری) بود ،خواستم اشاره کنم تا مطلب تان بی نقص شود،
تیتر اول الکتروکاردیوگرام هست و تیتر بعد اکوکاردیو گرام،به اشتباه هر دو اکوکاردیو نوشته شده اند.
با تشکر
سلام خانم شمسی , ممنون از حسن توجه شما
اشتباه مذکور اصلاح شد.
سلام من ی دوقلو دارم یکش ب تشخیص پزشک بیماری PDA داره وزنشم۳ کیلو الان ۲۵ روزش .نفس تند و ضربان قلب بالا داره
نسبت ب بچی دیگم رشدش کمه کی باید عمل بشه و کجا ببرمش لطفا راهنماییم کنید
سلام امیر عزیز , اگر تهران هستید میتوانید به مرکز قلب امید مراجعه کنید تا توسط بهترین فوق تخصص های قلب اطفال موضوع بررسی شود و راهنمایی های لازم به عمل آید.